Dubbele Belasting en Belastingverdragen: Nederland/België – Spanje

Dubbele belasting is een belangrijk onderwerp voor iedereen die grensoverschrijdend werkt, zaken doet, investeert of woont. De Europese integratie, internationalisering van arbeid, globalisering van investeringen en wereldwijde mobiliteit betekenen dat steeds meer Nederlanders en Belgen in Spanje wonen of daar inkomsten genereren, en vice versa. Dit leidt tot vraagstukken rond welk land belasting mag heffen op inkomen, vermogen, erfenissen en schenkingen.

In dit uitgebreide artikel behandelen we alles wat u moet weten over dubbele belasting tussen Nederland, België en Spanje. U leert wat dubbele belasting is, welke soorten inkomsten kunnen leiden tot dubbele belasting, hoe belastingverdragen werken, de belangrijkste bepalingen van de verdragen tussen Nederland/België en Spanje, fiscale woonplaats, praktische voorbeelden, tips, veelvoorkomende valkuilen en recente ontwikkelingen.

Inhoudsopgave

1. Wat is dubbele belasting?
2. Belangrijkste bronnen van dubbele belasting
3. Hoe ontstaat dubbele belasting?
4. Hoe wordt dubbele belasting voorkomen?
5. Werking van belastingverdragen
6. Fiscale woonplaats: bepalend voor belastingplicht
7. Het Nederland-Spanje belastingverdrag
8. Het België-Spanje belastingverdrag
9. Inkomensbronnen en toewijzingsregels
10. Praktische voorbeelden en casussen
11. Complexiteiten en valkuilen
12. Belangrijke tips en aanbevelingen
13. Recente ontwikkelingen en toekomst
14. Conclusie

1. Wat is dubbele belasting?

Dubbele belasting betekent dat twee (of soms meer) landen over hetzelfde inkomen of vermogen belasting heffen. Dit kan leiden tot een ernstige belastingdruk en ontmoedigend werken voor internationale arbeid, investeringen of verhuizing. De belangrijkste oorzaak is dat (belasting)landen verschillende uitgangspunten hanteren bij het bepalen van hun heffingsbevoegdheid: het woonplaatsbeginsel en het bronlandbeginsel.

Dubbele belasting kan in de praktijk als volgt voorkomen:

• Dubbele woonstaatbelasting: Iemand wordt door twee landen als inwoner gezien en op zijn wereldinkomen belast.
• Dubbele bronstaatbelasting: Twee landen heffen over hetzelfde inkomen omdat het in beide landen wordt aangemerkt als ‘binnenlands’ inkomen.

Voorbeeld van dubbele belasting:

Een Belg woont in Spanje en ontvangt pensioen uit België. Beide landen menen dat zij belasting mogen heffen over dit pensioen: Spanje als woonland (wereldinkomen), België als bronland (het pensioen is in België opgebouwd).

2. Belangrijkste bronnen van dubbele belasting

Dubbele belasting ontstaat het vaakst op de volgende gebieden:

• Arbeidsinkomsten (loon, inkomsten uit zelfstandige arbeid)
• Ondernemersinkomsten
• Pensioen- en sociale zekerheidsuitkeringen
• Vermogensinkomsten (rente, dividenden, royalties, huuropbrengsten)
• Onroerend goed
• Vermogen (box 3 in Nederland, de Spaanse 'impuesto sobre el patrimonio')
• Erf- en schenkbelasting

Ook bij emigratie, pensionering, dubbele woning, internationale detachering of beleggen in het buitenland kunnen complexe situaties ontstaan.

3. Hoe ontstaat dubbele belasting?

Dubbele belasting ontstaat doorgaans doordat landen met verschillende uitgangspunten bepalen wie, wat en waar mag belasten. De basisprincipes zijn:

• Woonstaatbeginsel (inwonersbeginsel): Het land waar iemand woont, mag belasting heffen over het wereldinkomen en het wereldvermogen van die persoon.
• Bronstaatbeginsel: Het land waar het inkomen ontstaan is (de bron), mag ook belasting heffen.

Conflicterende regels

Wanneer bijvoorbeeld een Nederlander in Spanje woont, maar nog inkomen uit Nederland ontvangt, willen beide landen soms belasting heffen over hetzelfde inkomen: Nederland omdat het daar verdiend is, Spanje omdat de belastingplichtige daar woont.

Dubbele woonplaats

Het komt ook voor dat twee landen een persoon als inwoner aanmerken, bijvoorbeeld als de definitie van 'fiscale woonplaats' net verschilt. Ook dan ontstaat dubbele belastingplicht.

4. Hoe wordt dubbele belasting voorkomen?

Om dubbele belasting te vermijden of te verlichten, bestaan er twee hoofdsystemen:

• Unilaterale vrijstelling of verrekening: Het woonland geeft eenzijdig een tegemoetkoming, zoals verrekening van de in het buitenland betaalde belasting.
• Bilaterale belastingverdragen: Twee landen maken bindende afspraken voor 'allocatie' van heffingsrechten. Deze verdragen zijn leidend.

Meestal zijn verdragsregels bepalend. Waar geen verdrag is, kan soms nationale ‘unilaterale regeling ter voorkoming van dubbele belasting’ helpen.

Veelgebruikte methoden:

1. Vrijstellingsmethode: Het woonland heft niet over door de bronstaat belast inkomen.
2. Verrekeningsmethode: Het woonland rekent de door de bronstaat geheven belasting gedeeltelijk of geheel toe in de eigen aanslag.

5. Werking van belastingverdragen

Belastingverdragen zijn internationale overeenkomsten tussen landen om dubbele belasting te voorkomen. De meeste verdragen volgen het model van de OESO (Organisatie voor Economische Samenwerking en Ontwikkeling). Een verdrag bepaalt:

• Wat een inwoner is
• Wie welk soort inkomen mag belasten (bronland of woonland)
• Hoe dubbele belasting wordt verholpen (vrijstelling of verrekening)
• Hoe conflicten tussen landen worden opgelost

Belangrijkste verdragsbepalingen

Belastingverdragen bevatten hoofdstukken over uiteenlopende inkomenssoorten: arbeid, ondernemerswinst, onroerend goed, pensioenen, dividenden, rente, royalties, vermogenswinsten, etc. Ook staan er regels over fiscale woonplaats. Het belangrijkste doel van de verdragen is te bepalen welk land heffingsbevoegd is over welk inkomen.

6. Fiscale woonplaats: bepalend voor belastingplicht

Een kernbegrip in internationale belasting is waar iemand fiscaal inwoner is. Dit bepaalt of u wordt belast over uw wereldinkomen en -vermogen. De nationale wet bepaalt meestal wie als inwoner wordt aangemerkt, maar verdragen hanteren soms eigen criteria.

Criteria voor fiscale woonplaats:

• Centrum van levensbelangen (waar bevindt zich het gezin, werk, sociale banden?)
• Waar woont u langer dan 183 dagen per jaar?
• Waar hebt u uw eigen woning (eigendom of huur)?
• Waar zijn uw economische belangen?
• Andere aanwijzingen (lokale registratie, verzekeringen, etc.)

Is er een conflict (zowel Nederland als Spanje zien u als inwoner)? Dan hanteert het belastingverdrag tie-breaker rules die meestal zijn:

• Permanent home (vaste woonplaats)
• Centrum van levensbelangen
• Verblijfduur
• Nationaliteit
• In onderling overleg

Als u eenmaal als inwoner wordt aangemerkt geldt in principe de wereldwijde aangifte- en belastingplicht, tenzij het verdrag iets anders bepaalt.

7. Het Nederland-Spanje belastingverdrag

Er is een belastingverdrag tussen Nederland en Spanje gesloten om dubbele belasting te voorkomen. Dit verdrag is gebaseerd op het OESO-model maar bevat eigen accenten. Het meest recente verdrag trad in werking op 28 oktober 1971 en is sindsdien meerdere malen gewijzigd.

Belangrijkste punten uit het verdrag:

• Definitie inwonerschap en tie-breaker regels bij conflicten
• Arbeidsinkomsten: loon mag veelal alleen in het woonland belast worden, behalve indien het werk in het andere land wordt verricht en de 183-dagen-regel van toepassing is
• Pensioenen: meestal heffingsrecht voor het bronland Spanje (voor Spaanse pensioenen) en Nederland (voor Nederlandse pensioenen), met uitzonderingen
• Dividenden, rente, royalties: meestal een beperkt heffingsrecht voor het bronland, veelal met verlaagde bronheffing
• Onroerend goed: altijd belast in het land waar het onroerend goed ligt
• Vrijstelling of verrekening van buitenlandse belasting in de woonstaat

Details van het verdrag zijn hier te vinden.

8. Het België-Spanje belastingverdrag

Het Belgisch-Spaans belastingverdrag is gebaseerd op het OESO-model, getekend op 14 juni 1995. Het regelt op vergelijkbare wijze de verdeling van heffingsrechten.

Kernpunten:

• Inwonerschap gedefinieerd, met tie-breakers
• Arbeidsinkomsten: woonstaat recht tot heffen, tenzij bronstaat werkplek
• Pensioenen: meestal recht voor bronstaat, met uitzondering van bepaalde overheids- of sociale zekerheidsuitkeringen
• Dividenden, rente, royalties: beperkt heffingsrecht bronstaat
• Onroerend goed altijd belast in het land waar dat ligt
• Vrijstelling of verrekening in België: Belgische pensioenontvangsten door inwoners van Spanje kunnen vrijstelling verkrijgen in Spanje, maar bijzondere regels gelden

De actuele verdragstekst is in te zien via Fisconetplus.

9. Inkomensbronnen en toewijzingsregels

Belastingverdragen delen per inkomenscategorie toe welk land mag heffen. We lichten de belangrijkste inkomstenbronnen en hun behandeling in de verdragssituatie Nederland/België – Spanje toe.

1. Arbeidsinkomsten (Loon en zelfstandigen)

• In principe heffingsrecht voor woonland
• Uitzondering: inkomen uit arbeid verricht in het andere land; dan meestal belast in dat werkland, tenzij minder dan 183 dagen aanwezig in een periode van 12 maanden én het loon niet ten laste komt van een werkgever in het werkland
• Bij zelfstandige arbeid: soort gelijke regels rond vaste inrichting en dienstbetrekking

2. Pensioenen

• Veelal mag het bronland belasting heffen over uitkeringen uit dat land (Nederlandse pensioenuitkering aan in Spanje woonachtige Nederlander: Nederland mag belasting heffen)
• Bepaalde sociale zekerheidsuitkeringen vallen onder aparte regels
• Voor overheids- of ambtenarenpensioenen gelden vaak afwijkende bepalingen

3. Onroerend goed

• Altijd belast in het land waar het onroerend goed zich bevindt, ongeacht waar de eigenaar woont
• Dit geldt voor verhuur, verkoop en waardestijging (vermogenswinst)

4. Dividenden, rente, royalties

• Beperkt heffingsrecht voor bronland, vaak gemaximeerd tot een bepaald percentage (meestal 5, 10 of 15%)
• Woonstaat kan heffen, maar moet belasting van bronstaat verrekenen/vrijstellen
• Speciale regels voor concernverhoudingen

5. Vermogen

• Nederland en België kennen een eigen regeling voor vermogen (bijvoorbeeld box 3 in Nederland)
• Spanje heft ‘impuesto sobre el patrimonio’ (vermogen boven bepaalde drempels belast)
• Dubbelheffing wordt doorgaans door eenzijdige regeling of verdrag voorkomen

6. Erf- en schenkbelasting

• Niet altijd in het standaardverdrag opgenomen (vaak separate verdragen, zoals het Nederlandse successieverdrag met Spanje – dit ontbreekt echter vaak, waardoor dubbeltellingen kunnen optreden)
• Bepaling afhankelijk van de woonstaat van de erflater en van de ligging van het onroerend goed

10. Praktische voorbeelden en casussen

Voor een betere duiding volgt hieronder een aantal uitgewerkte voorbeelden en casussen:

Voorbeeld 1: Nederlandse gepensioneerde in Spanje

Mevrouw Jansen verhuist van Nederland naar Spanje na pensionering. Haar gehele inkomen bestaat uit AOW en een aanvullend pensioen van een Nederlandse verzekeraar.

• Volgens het Nederland-Spanje verdrag mag Nederland over haar pensioen belasting heffen, behalve voor bepaalde sociale zekerheidsuitkeringen.
• Spanje mag als woonland in principe ook belastingen opleggen, maar vanwege het verdrag moet Spanje voorkomen dat dubbele belasting ontstaat – meestal via een vrijstellingsmethode.
• Mevrouw Jansen moet in Nederland belastingaangifte doen over haar pensioen, maar kan voor haar totale ‘wereldinkomen’ aangifte in Spanje verplicht zijn. Dubbele heffing wordt normaliter gecorrigeerd.

Voorbeeld 2: Belgische ondernemer met Spaans vastgoed

De heer Dupont woont in België, bezit een appartement in Málaga dat hij verhuurt aan toeristen.

• Volgens het verdrag tussen België en Spanje mag Spanje heffen op het huurinkomen uit Spaans vastgoed.
• België belast eveneens wereldwijd inkomen, maar moet op basis van het verdrag vrijstelling (met progressievoorbehoud) toepassen voor het Spaans belaste inkomen. De inkomsten worden wel meegenomen om het juiste tarief van de Belgische belasting te bepalen (progressievoorbehoud).

Voorbeeld 3: Grensoverschrijdend werken

Jan werkt als consultant in Nederland maar woont in Spanje. Zijn werkgever is een Nederlands bedrijf, maar Jan werkt >183 dagen per jaar in Spanje en af en toe in Nederland.

• Spanje is zijn woonland en mag belasting heffen over zijn wereldinkomen.
• De gewerkte dagen in Nederland zijn ook belastbaar in Nederland, het restant in Spanje.
• Jan moet zijn gewerkte dagen goed bijhouden en zich op tijd vergewissen van zijn fiscale verplichtingen in beide landen – het verdrag verdeelt de heffingsrechten naar gelang werkplek.

Voorbeeld 4: Vermogen in meerdere landen

Mevr. García woont in Spanje, heeft een huis in Antwerpen en spaargeld in een Nederlandse bank.

• Volgens Spaanse wetgeving is wereldwijd vermogen belastbaar boven een bepaalde drempel (impuesto sobre el patrimonio).
• België belast onroerend goed in België bij niet-inwoners op het kadastraal inkomen, maar Spanje mag tevens belasting heffen als wereldwijd vermogen hier belast wordt.
• Nederland heft in beginsel niet bij niet-inwoners (tenzij in box 2 of 3 relevante Nederlandse bronnen).
• Mevr. García zal haar wereldvermogen moeten aangeven en eventuele verrekening van buitenlandse belasting claimen volgens Spaans recht.

11. Complexiteiten en valkuilen

Internationale fiscale situaties zijn vaak complex. Enkele veelvoorkomende valkuilen:

• Woonplaatsfictie onderschatten: U denkt geëmigreerd te zijn, maar de oude woonstaat beschouwt u nog steeds als inwoner (bijvoorbeeld door aanhouden van woning, gezin, economische band).
• Verkeerde toedeling gewerkte dagen: Niet goed administreren waar dagen gewerkt zijn kan tot verkeerd toegepaste verdragsregels leiden (bijvoorbeeld 183-dagenregel).
• Dubbel belastingplichtige pensioeninkomsten: Pensioen uit het ene land, wonend in het andere, waarbij beide landen een bron- of woonlandrecht claimen; verkeerde aangifte leidt tot boetes of dubbele aanslag.
• Erfbelasting: Aangezien veel successie- en schenkverdragen ontbreken, kan dubbele erfbelasting optreden bij grensoverschrijdende nalatenschappen (bijvoorbeeld Belg overlijdt in Spanje met vastgoed in Nederland).
• Boetes bij niet-aangeven van buitenlands vermogen: Steeds meer landen wisselen informatie uit — verzwijging is strafbaar.
• Voorlopige verrekeningen ombouwen tot definitieve vrijstellingen: Sommige landen bieden alleen een verrekeningsmethode, anderen werken via vrijstelling — foutieve toepassing kan ongunstig uitpakken.

12. Belangrijke tips en aanbevelingen

• 1. Laat uw fiscale situatie (her)beoordelen bij verhuizing, pensioen, of internationale tewerkstelling. Internationale fiscaliteit verandert vaak, zeker bij verhuis of het ontvangen van inkomen uit meerdere landen.
• 2. Raadpleeg tijdig een (internationale) belastingadviseur. De verdragsbepalingen verschillen per situatie. U voorkomt zo fouten in aangifte en dubbele lasten.
• 3. Documenteer verblijf- en werkdagen zorgvuldig. Voor correcte toepassing van de 183-dagenregel is schriftelijke bewijsvoering van doorslaggevend belang.
• 4. Controleer fiscale woonplaats elk jaar opnieuw. Uw persoonlijke omstandigheden (bijvoorbeeld gezinssituatie, verblijfduur per land) kunnen wijzigen, wat directe gevolgen heeft voor uw fiscale status.
• 5. Meld buitenlands vermogen altijd tijdig bij de (nieuwe) woonlandautoriteiten. Belastingdiensten wisselen onderling steeds meer informatie uit, verzwijgen is riskant.
• 6. Houd successie- en schenkbelasting in de gaten. Dit valt buiten veel belastingverdragen. Vraag vooraf advies voor grensoverschrijdende nalatenschappen.
• 7. Maak altijd gebruik van verdragsformulier(en) om dubbele belasting te claimen. Veel landen eisen een specifiek formulier voor vrijstelling of verrekening, vaak met bank- of belastingverklaring.
• 8. Check lokale aangifteverplichtingen in het bronland. Ook na verhuizing kan een jaarlijkse belastingaangifte in het ‘oude’ thuisland verplicht blijven.
• 9. Bewaar bewijsstukken over buitenlandse belastingbetalingen. Voor juiste verrekening in het woonland heeft u deze nodig.
• 10. Houd rekening met wijzigingen in wet- en regelgeving. Fiscale regels veranderen regelmatig, een jaarlijkse check voorkomt verrassingen.

13. Recente ontwikkelingen en toekomst

Internationale belastingheffing verandert constant onder invloed van EU-regelgeving, rechtspraak, administratieve samenwerking en nieuwe verdragen:

• Automatische gegevensuitwisseling: Via CRS (Common Reporting Standard) en de EU-richtlijn DAC-6 vindt steeds meer automatische uitwisseling van bankgegevens, inkomsten, vermogen plaats.
• Actualisering belastingverdragen: Veel belastingverdragen, zoals Nederland-Spanje en België-Spanje, worden aangepast aan nieuwe OESO-inzichten. Denk aan anti-misbruikbepalingen, aanpassing verdragsmodellen vanwege pensioensystemen of hybride entiteiten.
• Meer focus op digitale economie: Nieuwe regels voor belastingheffing rond digitale diensten, platforms en influencer-inkomsten.
• Veranderingen nationale belastingwetgeving: Spanje heeft recentelijk (2021-2023) wijzigingen doorgevoerd in haar belastingstelsel, vooral met betrekking tot vermogen, patrimonium, vastgoed en belastingheffing bij niet-inwoners (IRNR).
• Steeds sneller risicoprofilering en controle: Belastingdiensten kunnen met big data steeds sneller onregelmatigheden opsporen bij dubbele aangiften of verzwegen vermogen.

Het wordt verwacht dat in de komende jaren Europese landen nog meer stappen zullen nemen richting harmonisatie en digitalisering van de belastingheffing, maar vanwege de soevereiniteit inzake belasting blijven verdragen een centrale rol behouden.

14. Conclusie

Dubbele belasting is een uiterst relevant thema voor iedereen met banden tussen Nederland, België en Spanje — of u nu grensoverschrijdend werkt, belegt, onderneemt, verhuist of erft. Door de verschillen in belastingwetgeving en mogelijke dubbele toerekening van inkomsten en vermogen is het van het grootste belang de verdragsregels correct toe te passen én uw internationale fiscale positie jaarlijks opnieuw te beoordelen. Voor veelvoorkomende inkomensbronnen zoals arbeid, pensioen, vastgoed en beleggingen zijn er heldere verdragsregels, maar voor successie, vermogen en nieuwe vormen van digitaal inkomen is extra aandacht vereist.

Ons advies: Win altijd tijdig deskundig belastingadvies in, wees volledig in uw aangiften en volg nauwlettend de ontwikkelingen binnen de fiscale wetgeving en de verdragen tussen Nederland, België en Spanje. Daarmee voorkomt u onaangename fiscale verrassingen én hoge kosten.

Meer weten of persoonlijk advies?

Neem contact op met een internationale belastingadviseur of raadpleeg de Belastingdienst Nederland (www.belastingdienst.nl), het Belgische FOD Financiën of de Agencia Tributaria in Spanje.

Let op: Dit artikel is bedoeld als algemene informatie en geen vervanging van persoonlijk fiscaal advies. Regels en toepassingen kunnen per individueel geval en bij gewijzigde wetgeving verschillen.